مقدمه‌ای بر معاملات اختیار معامله

اختیار معامله یا همان "آپشن"، یکی از ابزارهای مالی مهم است که به دارنده آن اجازه می‌دهد تا در زمان و قیمت مشخصی، یک دارایی را خریداری کند و یا بفروشد. این ابزار می‌تواند در شرایط مختلف بازار به عنوان یک ابزار کارآمد برای افزایش سود یا کاهش ریسک مورد استفاده قرار گیرد. معمولاً این قراردادها برای خرید یا فروش سهام، ارزها، سرمایه‌گذاری‌های مالی و حتی کالاهای مانند نفت یا طلا استفاده می‌شوند.

اگر شما دارای توانایی تحلیل صحیح آینده‌ی سهام و دارایی‌های مورد نظر خود هستید، می‌توانید با استفاده از این ابزار نوآورانه، با سرمایه کم سودهای قابل توجهی به دست آورید. اما باید به یاد داشت که معامله در بازار آپشن بدون ریسک نیست و برای کاهش مخاطرات و افزیش سود، باید به برخی نکات اصولی توجه کنیم:

• آموزش: بازار آپشن شبیه به دریایی است که در آن، اگر شنا بلد باشید، لذت می‌برید و در غیر این صورت ممک است غرق شوید! به همین دلیل در فیلاپ، سعی می‌کنیم تجربیات چند ساله خود را از طریق مقالات و ویدیوهای آموزشی با کاربران سایت به اشتراک بگذاریم. تمامی آموزش‌های فعلی و آینده سایت به صورت رایگان در دسترس عموم قرار می‌گیرد و ما همواره تلاش می‌کنیم تا اطلاعات نظری و عملی را در آموزش‌ها به صورت همزمان ارائه دهیم تا آموزش‌ها به صورت کاربردی باشند. امیدواریم با ارتقای سطح معامله‌گران آپشن، این ابزار را رونق بخشیم.
• تحلیل صحیح: از دیگر اصول حیاتی برای کسب سود و کاهش ریسک در بازار آپشن، دیدگاه صحیح و تحلیل دقیق از وضعیت بازار است و پس از آن می‌توان آپشن مورد نظر را جستجو و معامله کرد. از آنجایی که تنوع در قراردادهای اختیار معامله بسیار زیاد است، پیدا کردن و معامله بهترین قراردادهای آپشن، از زمانبرترین و پیچیده‌ترین اقدامات در جهت کسب سود و کاهش ریسک خواهد بود. به همین منظور در فیلاپ، با استفاده از هوش مصنوعی و ارائه ابزارهای کارآمد، و فیلترهای مختلف سعی در افزایش سرعت انتخاب آپشن و دقت در محاسبات داریم.
• کاهش اشتباهات فردی: در سال‌های گذشته، متوجه شدیم که بخش قابل توجهی از سودهای معاملات به دلیل اشتباهات تکراری از دست رفته است، مانند اشتباهات در درج نام نماد، قیمت، محاسبه روزهای باقی‌مانده و غیره. برای کاهش این اشتباهات، تلاش می‌کنیم با ارائه ای کامل از اطلاعات بصری و هشدارها به افزایش دقت و کاهش اشتباهات فردی کمک کنیم و امیدواریم بتوانیم در آینده با همکاری سازمان بورس و اتصال سایت به سامانه‌های معاملاتی، گام‌های موثرتری در این مسیر برداریم.
• مدیریت سرمایه: مهمترین اصل در کسب سود و کاهش ریسک مدیریت صحیح سرمایه است. همانطور که این اصل شاه کلید موفقیت و جلوگیری از شکست‌های بزرگ در بازارهای مالی است، در بازار آپشن نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است و باید در همه شرایط رعایت شود. در بازار آپشن درگیر کردن بخش زیاد سرمایه ضرورت ندارد و با استفاده از ابزار اهرم می‌توان با بخش کوچکی از سرمایه کسب سود کرد. اگر در این بازار تجربه زیادی ندارید توصیه می‌کنیم با مقدار بسیار کمی پول شروع به فعالیت کنید.

مثالی ساده و فرضی در خصوص معاملات آپشن

قبل از اینکه درگیر اصلاحات آپشن شویم، با یک مثال ساده و فرضی در بازار فیزیکی (گوشی موبایل) شروع می‌کنیم. مطالعه این مثال مناسب افرادی است که هیچ شناختی از بازار آپشن ندارند.

فرض کنید در ماه تیر سال 1403، قیمت گوشی آیفون 50 میلیون تومان است. فروشگاه موبایل آلفا انتظار دارد که قیمت گوشی‌ها در پایان ماه مهر 1403 افزایش یابد و تا حدود 75 میلیون تومان برسد. در حال حاضر، این فروشگاه حدود 1 میلیارد تومان نقدینگی دارد که با آن می‌تواند 200 گوشی آیفون را نقدا خریداری و نگهداری کند.

از طرف دیگر، شرکت شاهین همراه که فروشنده گوشی‌های موبایل است، تعداد زیادی گوشی آیفون را سفارش داده است و تا اواخر مهرماه این گوشی‌ها از گمرک ترخیص خواهند شد. شرکت شاهین همراه انتظار دارد که قیمت نهایی گوشی‌ها در زمان ترخیص به حداقل 55 میلیون تومان برسد و به دلیل نیاز به نقدینگی برای واردات بیشتر، تمایل دارد تعدادی از گوشی‌ها را زودتر به فروش برساند.

در این شرایط، فروشگاه موبایل آلفا می‌تواند با شرکت شاهین همراه قراردادی برای خرید گوشی‌های آیفون از طریق آپشن (یا اختیار خرید) منعقد کند. این قرارداد می‌تواند شامل تعداد معینی از گوشی‌ها با قیمت معینی در زمان مشخصی باشد. به عنوان مثال، فروشگاه می‌تواند قراردادی برای خرید اضافی گوشی‌ها به قیمت 60 میلیون تومان در زمان ترخیص منعقد کند. این کار امکان خرید بیشتری از گوشی‌ها را برای فروشگاه ایجاد می‌کند و در عین حال به شرکت شاهین همراه امکان فروش زودتر بخشی از گوشی‌های سفارش داده شده را می‌دهد.

بعد از برگزاری یک جلسه، طرفین به یک توافق رسیده‌اند. طبق این توافق، قرار شد که با پرداخت 1 میلیون تومان به ازای هر گوشی خریدار، موبایل آلفا حق داشته باشد که در تاریخ 30 مهر 1403 گوشی‌های مورد توافق را به قیمت هر گوشی 60 میلیون تومان تحویل بگیرد. قرارداد شامل موارد زیر است:

• خریدار (دارنده اختیار): موبایل آلفا
• فروشنده اختیار: شاهین همراه
• دارایی پایه: گوشی موبایل آیفون
• پرمیوم: 1 میلیون تومان (به ازای هر گوشی)
• اندازه قرارداد: 1000 عدد گوشی
• تاریخ سررسید: 30 مهر 1403
• قیمت اعمال فیزیکی: 60 میلیون تومان
• جریمه نکول فروشنده: 1 درصد
• فروشنده متعهد شده ضمانت نامه بانکی معادل 100 درصد مبلغ کل قرارداد را ارائه دهد.

* در مثال بالا سعی شده کلیه شرایط مطابق با قراردادهای اختیار معامله در بورس ایران نوشته شود تا بعدا به سهولت بتوانیم محاسبات مورد نیاز را انجام دهیم.

مفهوم اهرم

همانطور که می‌بینیم در مثال بالا خریدار (فروشگاه آلفا) اگر قصد خرید نقدی و نگهداری گوشی موبایل را داشت می‌توانست تعداد 20 گوشی خریداری کند. حال آنکه با انعقاد قرارداد اختیار خرید توانست امتیاز خرید 1000 گوشی آیفون را در پایان مهرماه داشته باشد. این افزایش قدرت خرید که به واسطه اختیار معامله بدست می‌آید را اهرم می‌نامیم. محاسبات اهرم به صورت تقریبی (بدون در نظر گرفتن قیمت اعمال) در زیر درج میشود.

تعداد گوشی در خرید نقدی = 1000.000.000 / 50.000.000 = 20

تعداد گوشی در قرارداد اختیار خرید = 1.000.000.000 / 1000.000 = 1000

اهرم = 1000 / 20 = 50

ادامه مثال و معرفی انواع آپشن

برای فهم بهتر اهرم و اثر آن بر روی سود و زیان طرفین، فرض کنیم که قیمت گوشی موبایل برابر با انتظار خریدار بوده و در پایان مهرماه قیمت آیفون حدود 75 میلیون تومان است. در این صورت:

• خرید و نگهداری فیزیکی گوشی آیفون برای فروشگاه آلفا معادل 300 میلیون تومان سود می‌کند.
• در صورت قرارداد اختیار خرید، سودی معادل 15 میلیارد تومان کسب می‌شود!

همانطور که مشخص است، سود قرارداد اختیار 50 برابر (معادل اهرم) سود بدست آمده در حالت خرید فیزیکی است. این نشان می‌دهد که با استفاده از قرارداد اختیار خرید، می‌توان به سود بسیار بیشتری دست یافت. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت و تأثیر قراردادهای اختیار بر روی سود و زیان طرفین است.

تا اینجا با کلیت و ویژگی های اختیار معامله آشنا شدیم و در بخش‌های بعدی به انواع اختیار معامله، نحوه قیمت گذاری، استراتژی‌های ساده و ترکیبی، ریسک‌های بازار آپشن و ... خواهیم پرداخت.

انواع قرارداد آپشن:

قراردادهای آپشن دو نوع اصلی دارند:

• اختیار خرید (Call Option)
• اختیار فروش (Put Option)

اختیار خرید (Call Option):

در قراردادهای اختیار خرید، که نمادهای آنها با حرف "ض" در بورس تهران شروع می‌شود، طرفی که قرارداد را خریداری می‌کند، حق دارد در زمان مشخصی دارایی را با یک قیمت خاص بخرد. به زبان ساده، این موارد مشخص است:

برای هر قرارداد، در سامانه‌های مرتبط با بورس، یک نماد ایجاد می‌شود که برای اختیار خرید آن نماد با حرف "ض" شروع می‌شود.

برای مثال، اختیار خریدهای نماد خودرو تحت عنوان "ضخود" ثبت شده‌اند. وقتی نماد مذکور را در سایت بورس جستجو می‌کنیم، نمادهای موجود برایمان نمایش داده می‌شود:

توضیحات تکمیلی نمادهای آپشن

در ادامه توضیحات مربوط به نمادهای آپشن، به بررسی موارد زیر می‌پردازیم:

1. نام نماد که مخفف نام دارایی پایه است: برای این قرارداد وقتی می‌بینیم ضخود درج شده می‌دانیم که قرارداد مرتبط با دارایی پایه نماد خودرو است. همچنین عددی که بعد از نام نماد درج شده (4040) نشان دهنده ماه سررسید قرارداد است که برای این قرارداد تیر ماه است.
2. در عنوان قرارداد همیشه نام دارایی پایه که برای این قرارداد نماد خودرو است درج می‌شود.
3. قیمت تسویه فیزیکی در سررسید: یعنی در تاریخ سررسید اگر قرار باشد که این قرارداد را تحویل بگیریم یا تحویل بدهیم، باید 2600 ریال به ازای هر سهم پرداخت یا دریافت کنیم.
4. تاریخی که در قرارداد درج شده است (1403/04/06) نشان دهنده تاریخ سررسید است. یعنی این قرارداد در 6 تیرماه 1403 خاتمه پیدا می‌کند و تا این تاریخ قابلیت معامله دارد.

شاید برایتان سوال شود در آخرین روز تاریخ سررسید چه کاری باید کرد؟ در تاریخ سررسید که به آن اصطلاحا تاریخ تسویه فیزیکی هم گفته می‌شود، خریدار می‌تواند با پرداخت قیمت مندرج در قرارداد (که اینجا 2600 ریال است) از فروشنده درخواست کند که سهم را به او تحویل دهد و اگر به هر دلیل تمایل به دریافت سهم نداشت و یا اقدام به انجام فرایند تسویه فیزیکی نکند، یعنی تحویل گرفتن سهم انصراف داده است. نکته مهم این است که پس از روز سررسید دیگر قرارداد قابلیت معامله را ندارد و فاقد ارزش خواهند بود.

5. موقعیت های باز قرارداد (384.072 موقعیت باز): نشان می‌دهد که تا آن لحظه چند قرارداد باز شده و در حال معامله است. باید در نظر بگیریم با توجه به دو طرفه بودن بازار، هر شخص حقیقی یا حقوقی (با توجه به داشتن تضامین مطابق با دستورالعمل) می‌تواند به عنوان اولین فروشنده باشد و هر شخص جدیدی نیز بدون اینکه قرارداد را از قبل خریداری کرده باشد می‌تواند اقدام به فروش فزاینده کند و با هر فروش مازاد تعداد قراردادهای باز افزایش پیدا می‌کند. بعد از این که فروشنده تمام و یا قسمتی از قرارداد را مجددا خریداری (آفست) کند تعداد قرارداد کاهش پیدا می‌کند. برای درک بهتر این مطلب به لینک آموزش و شرایط فروش اختیار معامله مراجعه کنید.
6. اندازه قرارداد: که به صورت پیشفرض عدد 1000 هست نشان می‌دهد که هر قرارداد معادل چه تعداد سهام دارایی پایه است. اندازه قرارداد در زمان افزایش سرمایه و تخصیص سود سهام افزایش پیدا می‌کند و باید در محاسبات خود در این مورد دقت کافی را داشته باشید. به عنوان مثال اگر در قرارداد بالا اقدام به خرید 11 قرارداد کنیم باید معادل 11000 عدد سهم در محاسبات خود در زمان خرید اختیار یا در زمان تسویه فیزیکی لحاظ کنیم (11*1000=11000). همچنین قیمت خرید یا فروش هنگام معامله، با در نظر گرفتن اندازه قرارداد محاسبه می‌شود. یعنی با خرید یک اختیار، گویا 1000 اختیار خریده‌اید.
7. پرمیوم: به وجه پرداختی یا دریافتی بابت انجام معامله اختیار اصطلاحا پرمیوم گفته می‌شود. به عنوان مثال در آخرین معامله درج شده در تصویر، پرمیوم پرداختی توسط طرفین معامله 262 ریال است که با در نظر گرفتن اندازه قرارداد در زمان خرید معادل 262.000 ریال پرداخت یا دریافت شده است.
8. سایر پارامترها: در تصویر بالا سایر پارامترهای نماد اختیار معامله شامل: آخرین معامله، پایانی، جدول سفارشات خریدار و فروشنده و ... است و محاسبات آن دقیقا مانند نمادهای اصلی بورس و فرابورس است و تفاوتی با آن‌ها ندارد.